لیلا شیرزادی کارشناس مهندسی شهرسازی و کارشناسی ارشد طراحی شهری در یادداشتی برای میراث آریا نوشت: میراثفرهنگی ناملموس، شامل آیینها، سنتها و هنرهای محلی، نه تنها بازتابدهنده تاریخ و هویت فرهنگی جوامع است، بلکه نقش محوری در شکلدهی و سازماندهی فضاهای جمعی ایفا میکند. این مقاله با بهرهگیری از رویکرد تحلیلی و مطالعه موردی، آیین قالیشویی اردهال را مورد بررسی قرار میدهد تا نشان دهد چگونه این سنت دیرینه، ضمن تقویت تعاملات اجتماعی و حس تعلق به مکان، بر سازمان فضایی محله و نحوه استفاده از فضاهای جمعی اثرگذار است. یافتهها حاکی از آن است که ادغام میراث فرهنگی ناملموس در فرآیند طراحی شهری میتواند به ایجاد فضاهایی انعطافپذیر، هویتمند و پویا منجر شود.
فضاهای شهری و جمعی، بیش از آنکه صرفاً ساختارهای کالبدی باشند، عرصهای برای تبلور تعاملات انسانی، مناسک اجتماعی و تجلی فرهنگ جوامع محسوب میشوند. در این فضاها، هویت و پیوستگی فرهنگی جامعه به صورت ملموس نمایان میشود و تجربه زیسته افراد را شکل میدهد.
آیین قالیشویی اردهال، سنتی دیرپای ایرانی، نمونهای برجسته از میراثفرهنگی ناملموس است که علاوه بر ارزش نمادین، نقش تعیینکنندهای در سازماندهی فضایی محله دارد. این آیین با ایجاد فرصتهای مشارکت جمعی و تعاملات چندسطحی میان افراد، ساختارهای محلی را تحت تأثیر قرار میدهد و امکان تحلیل اثرات میراثفرهنگی بر طراحی شهری را فراهم میآورد. هدف این مقاله تحلیل این اثرات و استخراج درسهایی برای طراحی فضاهای جمعی معاصر است.
میراثفرهنگی ناملموس به مجموعهای از آیینها، هنرهای سنتی، مهارتها و شیوههای زندگی اطلاق میشود که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و در رفتارها و مناسک روزمره تجلی مییابد. این نوع میراث، علاوه بر حفاظت از تاریخ، پیوندهای اجتماعی و حس تعلق به مکان را تقویت میکند و بهعنوان ابزاری مؤثر در بازتولید هویت جمعی عمل میکند.
فضاهای جمعی، مانند حیاطها، گذرها و میدانها، عرصههایی برای فعالیتهای روزمره، مناسک اجتماعی و فرهنگی هستند. طراحی این فضاها باید با هدف ایجاد هماهنگی میان فعالیتهای روزمره و آیینهای محلی انجام شود تا هم امکان بهرهبرداری کارکردی فراهم شود و هم هویت فرهنگی تقویت گردد.
آیین قالیشویی اردهال هر سال در اردهال برگزار میشود و قالیها بهصورت جمعی شسته و خشک میشوند. این آیین به رویدادی فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است که تعامل میان افراد و گروهها را تسهیل میکند.
فضاهای مورد استفاده برای اجرای آیین، عمدتاً حیاطهای بزرگ و محوطههای باز هستند که امکان تجمع جمعی و حرکت گروهی را فراهم میآورند. مسیرهای دسترسی و نقاط توقف بهگونهای ساماندهی شدهاند که فعالیتها بدون ایجاد اختلال در عملکردهای روزمره محله جریان یابند.
این تجربه نشان میدهد که آیین قالیشویی نه تنها تعاملات اجتماعی را تقویت میکند، بلکه الگوهای فضایی محله را نیز شکل میدهد. به عبارت دیگر، میراث فرهنگی ناملموس میتواند بهعنوان معیاری راهبردی برای طراحی فضاهای جمعی مدرن و برنامهریزی شهری عمل کند.
۱. ایجاد فضاهای جمعی انعطافپذیر و انسانمحور:
فضاهایی که پاسخگوی نیازهای اجتماعی و فرهنگی جامعه باشند و امکان برگزاری فعالیتهای گروهی و مناسک محلی را فراهم کنند.
۲. تقویت هویت فرهنگی و حس تعلق:
طراحی فضاهایی که ساکنان با آنها ارتباط برقرار کنند و حس تعلق به محیط زندگی و هویت محله را تجربه کنند.
۳. امکان برگزاری آیینها و فعالیتهای فرهنگی بدون اختلال در کارکردهای روزمره:
فضاهایی که هم برای فعالیتهای فرهنگی مناسب باشند و هم کاربریهای روزمره مردم را مختل نکنند.
۴. الگوهایی الهامبخش برای طراحی فضاهای جمعی معاصر:
استفاده از تجربیات آیینهای محلی مانند قالیشویی اردهال برای طراحی فضاهایی که با ارزشها و سنتهای فرهنگی همخوانی داشته باشند.
آیین قالیشویی اردهال نمونهای ملموس از تأثیر میراث فرهنگی ناملموس بر فضاهای جمعی و سازمان فضایی محله است. شناسایی و بهرهگیری از چنین آیینهایی در فرآیند طراحی شهری، زمینهساز خلق محیطهایی پویا، انعطافپذیر و هویتمند میشود. برنامهریزان و طراحان شهری با توجه به این سنتها و آیینها میتوانند فضاهایی طراحی کنند که هم کاربردی باشند و هم فرهنگ و هویت جامعه را بازتاب دهند.
انتهای پیام/
نظر شما